Chợ phiên Bắc Hà và bí mật của miền Cao Nguyên Trắng

Sáng chủ nhật, khi cả miền núi còn ngái ngủ trong hơi sương, Bắc Hà đã thức giấc bằng âm thanh của ngựa hí, tiếng cười rộn rã và sắc màu thổ cẩm rực rỡ như một bức tranh sống động. Trên những con dốc nhỏ, người ta lặng lẽ gùi theo mùa xuân bằng đôi vai gầy, bằng tiếng khèn réo rắt, bằng ánh mắt nâu ấm như bếp lửa bản xa. Không phải một khu nghỉ dưỡng 5 sao, cũng không là danh thắng trứ danh trên bản đồ du lịch, nhưng Bắc Hà, với chợ phiên mỗi cuối tuần là một thánh địa của ký ức và sắc màu, nơi vẻ đẹp văn hóa thổ cẩm và đời sống người vùng cao được bày ra trọn vẹn như một bản hòa ca của đất và người.

Chợ phiên Bắc Hà nằm ở độ cao khoảng 1.000 mét so với mực nước biển, thuộc huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, nơi được mệnh danh là “Cao nguyên trắng” bởi vào mùa xuân, cả vùng đất ngập trong sắc mận bung nở. Nhưng mận không phải điều duy nhất níu giữ bước chân lữ khách. Cái chợ nhỏ mọc lên từ bao đời nay trên ngọn đồi thoai thoải ấy, đến bây giờ vẫn giữ được gần như nguyên vẹn tinh thần của một phiên chợ miền núi cổ truyền. Không biển hiệu rực rỡ, không hàng quán sang trọng, không tiếng loa quảng cáo rộn ràng, mà chỉ có âm thanh đời sống mộc mạc vang lên giữa tầng tầng sắc màu trang phục, giữa tiếng người gọi nhau thân thiết như đã quen từ kiếp trước.

Nơi đây không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa, mà là nơi hội tụ của những bản làng, dân tộc. Người Mông, người Tày, người Phù Lá, người Dao… mỗi người một sắc phục, một lối sống, một ngôn ngữ, cùng hòa vào nhịp sống chợ phiên như thể chưa từng có ranh giới nào giữa bản với bản, giữa người với người. Một cô gái H’mông trong chiếc váy xòe rực rỡ, vừa dắt tay em bé vừa trao đổi với người bán con dao rèn thủ công. Một ông già Dao đỏ ngồi bên quầy rượu ngô, vừa rót vừa cười hiền. Và đâu đó, giữa tiếng lợn đen kêu eng éc, tiếng ngựa gõ móng lóc cóc, tiếng khèn Mông vang lên như nốt nhạc chạm vào ký ức.

Chợ Bắc Hà không chỉ có đồ thổ cẩm, rau củ, gia súc hay rượu ngô nức tiếng. Nơi đây còn là bảo tàng sống của những truyền thuyết cổ, của nghệ thuật sống chậm, và của một nền văn hóa vùng cao đang được gìn giữ bằng sự hiện diện hàng tuần của chính người dân. Một nét đặc biệt là khu chợ ngựa hiếm hoi còn tồn tại ở Việt Nam, nơi người ta mua bán những con ngựa thồ như một phần không thể thiếu trong đời sống và nghi lễ. Những thương vụ chẳng cần hợp đồng, chỉ một cái bắt tay, một ánh mắt là đủ. Đó là nơi tín nhiệm còn quan trọng hơn chữ ký.

Từ chợ phiên, chỉ cần vài bước chân là có thể đến dinh thự Hoàng A Tưởng, công trình pha trộn kiến trúc Á Âu cổ điển từng là nơi ở của một dòng họ giàu có cai quản cả vùng Bắc Hà hơn 100 năm trước. Dinh thự không đồ sộ, nhưng mỗi chi tiết đều kể một câu chuyện về quyền lực, về quá khứ, và về sự chuyển mình của vùng đất này từ huyền thoại sang thực tại. Không xa là làng du lịch Na Hối, nơi lữ khách có thể tản bộ giữa ruộng bậc thang, nghe tiếng khèn gọi bạn tình, hay học thêu từ bàn tay thô ráp nhưng khéo léo của người phụ nữ H’mông.

Mỗi mùa ở Bắc Hà đều mang một vẻ đẹp riêng. Mùa xuân là mùa hoa mận, hoa đào, hoa lê bung nở. Mùa hè là mùa đổ nước, khi ruộng bậc thang óng ánh như tấm gương khổng lồ phản chiếu trời cao. Mùa thu, Bắc Hà như khoác áo vàng rực rỡ của ngô, của nếp nương. Còn mùa đông, sương mù bao phủ khắp lối, khiến mọi thứ trở nên huyền ảo như cổ tích. Nhưng chợ phiên thì tuần nào cũng có, không đợi mùa, không đợi lễ. Đó là vòng quay bất tận của đời sống, của văn hóa như một chiếc la bàn giữ phương hướng cho cả vùng cao nguyên trắng.

Đi Bắc Hà, lý tưởng nhất là từ tháng 2 đến tháng 4 khi hoa mận nở trắng trời, hoặc vào tháng 6, mùa lễ hội Đua ngựa truyền thống, nơi các chàng trai vùng cao cưỡi ngựa không yên cương tranh tài trên sân đất đỏ. Từ Hà Nội, có thể đi tàu đêm hoặc xe khách đến Lào Cai, rồi bắt xe buýt hoặc xe riêng lên Bắc Hà khoảng 3 giờ đồng hồ. Lưu trú tại các homestay bản địa là lựa chọn thú vị để cảm nhận trọn vẹn không khí vùng cao, sáng thức dậy giữa tiếng gà gáy, tối ngủ trong tiếng khèn gọi bạn tình lững lờ trên đồi.

Ẩm thực Bắc Hà cũng là một bức tranh đầy bản sắc. Phải thử thắng cố, món ăn nấu từ nội tạng ngựa mang vị cay nồng của rượu, của thảo mộc và của núi rừng. Phải nhâm nhi rượu ngô men lá, thứ rượu khiến người lạ thành thân quen. Phải ăn phở chua, món ăn lạ miệng nhưng gây thương nhớ. Và nếu may mắn, có thể bắt gặp những gánh hàng rong bán bánh dày nướng, mật ong rừng hay hồng không hạt. Tất cả như thể Bắc Hà đang thì thầm một lời mời, “Ăn đi, để nhớ”.

Một điều ít ai biết, Bắc Hà từng là nơi tổ chức chợ tình, phiên chợ mà người ta đến không chỉ để mua bán mà còn để tìm lại nhau, gặp lại những người từng thương. Có những cuộc hò hẹn chỉ diễn ra đúng một ngày mỗi năm, nhưng đủ để người ta chờ suốt một năm trời. Và dẫu những phiên chợ tình ấy giờ không còn thường xuyên, thì tinh thần của nó vẫn âm ỉ trong từng câu nói, từng ánh mắt trao nhau giữa phiên chợ.

Đi Bắc Hà không chỉ là đi chợ. Đó là hành trình đi ngược thời gian, trở về với miền ký ức chưa từng phai. Là hành trình lắng nghe bản giao hưởng của cao nguyên trắng, nơi mỗi người đến đều mang theo câu chuyện của riêng mình, và trở về với một phần văn hóa vừa mới vừa quen. Không cần tìm kiếm quá nhiều lý do để xách ba lô lên, vì chỉ cần biết rằng ở một nơi nào đó, có những sắc màu đang chờ ta ghé thăm đã là đủ.